Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi’ni resmen başlatığı 2013 yılından itibaren proje kapsamında yer alan ülkelerin uluslararası ehemmiyeti artmıştır. Girişimin temel koridorlarından olan Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru (CPEC) ise gerek güzergahı gerekse sağlayacağı bağlantı hasebiyle oldukça mühimdir. Bu bakımdan proje; Kuşak ve Yol Girişimi’nin “amiral gemisi” ya da “kalbi” şeklinde nitelendirilebilmektedir.
Koridor; Çin’in kuzeybatı bölgesini Pakistan’ın Gwadar ve Karaçi Limanları aracılığıyla Umman Denizi’ne bağlamayı amaçlamaktadır. Bu koridor, Çin ve Pakistan açısından olduğu kadar bölge devletleri için de oldukça önemlidir. Dahası CPEC; İran, Afganistan ve Orta Asya ülkeleri üzerinde etki oluşturacak kapasitededir.
Başlangıçta 46 milyar dolar değerinde olması öngörülen CPEC’in değeri; 2017 yılı itibarıyla 62 milyar dolar civarındadır. Projenin ortaya çıkışı, Pekin ile İslamabad arasında 2013 yılında imzalanan ekonomik işbirliğine yönelik mutabakat zaptıyla şekillenmiştir. İki ülke arasında gelişen bağlar, CPEC’in oluşumuna etki etmiş ve CPEC’ten etkilenmiştir. Nitekim git gide yakınlaşan Çin ve Pakistan, 2015 yılında CPEC’in kapsamının genişletilmesi amacıyla 20 işbirliği anlaşması daha imzalamıştır.[i]
CPEC kapsamında enerji, altyapı, ulaşım, sosyal ve ekonomik kalkınma, sanayi alanında işbirliği gibi birçok konuda proje geliştirilmektedir. Halihazırda tamamlanmış 14 enerji projesi bulunmaktadır. Ayrıca iki proje yapım aşamasında olup beş proje üzerinde de planlar yapılmaktadır.[ii]
Bununla birlikte CPEC, özel ekonomik bölgeler ile limanlar ve ulaşım ağları konusunda da projeleri içermektedir. Dolayısıyla CPEC, bünyesindeki alt projelerle bölgesel kalkınma konusunda ciddi etkiler meydana getirebilecek kapasitede bir yatırımdır. Bununla birlikte CPEC projelerinin Asya, Ortadoğu ve Avrupa arasında iktisadi ve ticari münasebetleri geliştirmesi de beklenmektedir.
CPEC, Pakistan-Çin dostluğunu önemli ölçüde arttırmıştır. Aynı zamanda yatırımlar ve projeler vasıtasıyla Pakistan’daki belli bölgelerin uluslararası değeri de yükselmiştir. Gwadar Limanı’nın genişletilmesi ve kapasitesinin arttırılması da söz konusu proje kapsamındaki girişimlerden biridir. Birçok önemli bağlantı noktasına yakın bir konuma sahip olması, limanın stratejik önemini arttırmaktadır. Liman, CPEC kapsamında 40 yıllığına Çinli bir şirket tarafından kiralanmıştır. Projede Gwadar Limanı’nın ilk olarak 70.000’e kadar tonajlı büyük gemilerin yanaşmasına izin verecek şekilde genişletilmesi ve yükseltilmesi yer almaktadır.[iii]
Liman, Uluslararası deniz taşımacılığı ve petrol ticaret yollarının kesiştiği noktada yer almaktadır. Diğer yandan bölgenin küresel değerinin artması, Pakistan’ın da görünürlüğüne olumlu katkı sağlamaktadır. Ayrıca limanın genişletilmesi ve kapasitesinin arttırılması, Pakistan’a birçok açıdan kazanım sağlamaktadır. Limanın potansiyel aktarma merkezi haline gelmesi, Orta Asya ve Afganistan için transit ticarete açılan kapı niteliğinde olması, turizm potansiyeli gibi faktörler bunlardan yalnızca birkaçıdır.
Çin açısından ise CPEC, altyapı projeleriyle daha hızlı ve kolay ulaşımı mümkün hale getirecektir. Bunun yanı sıra Körfez ülkelerinden Çin’e petrol ve doğalgaz tedariki konusunda ekonomik erişim imkanı sunması, CPEC’i ve projenin bir parçası olarak Gwadar Limanı çalışmalarını mühim kılmaktadır. Çünkü tüm taraflar açısından kazan-kazan mantığına dayalı bir işbirliği zemini oluşacaktır.
Koridorun alt projelerinden biri de enerji santralleridir. CPEC kapsamında 19 enerji santrali inşa edilmesi planlanmıştır. Bunlar içerisinde en çok öne çıkan Quaid-e-Azam Güneş Enerjisi Parkı’dır. Bahawalpur’daki 100 MW Güneş Enerjisi Parkı Pakistan’daki en büyük güneş enerjisi üreticisi konumundadır. Pakistan Su ve Enerji Bakanlığı tarafından koordine edilen Sahiwal Kömürle Çalışan Elektrik Santrali de bir başka önemli yatırımdır. 2017 yılında tamamlanan proje, 1,3 MW enerji sağlama kapasitesine sahiptir.[iv]
Pakistan’ın altyapısını geliştirmeyi amaçlayan projeler de uzun vadede ülke için büyük fırsatlar içermektedir. Kuzeyden güneye Pakistan’ın altyapısına odaklanan CPEC, demir ve karayolu ağlarıyla da ulaşımı ve iletişimi arttırmayı hedeflemektedir. Bu girişim, Pakistan’ın yollarına, limanlarına, enerji santrallerine ve fiber optik kablolarına yaklaşık 25 milyar dolarlık yatırım çekmiştir.[v]
CPEC’in Pakistan toplumsal hayatı için de çeşitli olumlu gelişmelere kapı aralaması beklenmektedir. Örneğin; Gilgit-Baltistan Otoyolu, Havelian-Thakot Otoyolu, Shonter-Astore Yolu, Gilgit-Shandore Yolu ve Chitral-Chakdara Yolu gibi ulaşım altyapısı aracılığıyla geliştirilen bağlantı vesilesiyle halkın sosyo-ekonomik refahını da arttırması hedeflenmektedir.
Dahası CPEC, Çin-Pakistan yakınlığını arttırmakta ve bölgesel meselelerde birlikte hareket etme noktasında taraflar arasındaki uyuma katkı sağlamaktadır. Bölge politikaları bağlamında terörle mücadelede ortak hareket etme ya da karşılaşılan zorluklarda birbirine destek olma noktasında Pekin-İslamabad dostluğunun yükselen bir profile sahip olduğu bilinmektedir.
CPEC sayesinde taraflar arasındaki üst düzey ziyaretler de sıklaşmıştır. Bölgesel politikalar doğrultusunda Afganistan’ın da projeye dahil edilmesi düşünülmektedir. Ayrıca her iki taraf da CPEC’in o bir an önce tamamlanmasından yanadır. Nitekim bu niyet tarafların söylemlerine de yansımaktadır.
Hatırlanacağı gibi, 2022 yılının Kasım ayında iki günlük resmi bir ziyaret için Çin’e giden Pakistan Başbakanı Şahbaz Şerif, Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’le görüşme gerçekleştirmiştir. Şi, iki ülke münasebetlerinde çok yönlü stratejik işbirliği seviyesini yükseltmeye ve ilişkilere yeni ivme kazandırmaya hazır olduğunu belirtmiştir. Ayrıca CPEC Ortak İşbirliği Komitesi aracılığıyla CPEC’in daha da hızlandıracağını dile getirmiştir.[vi]
Projeyle ilgili son gelişme ise Şerif’in 2023 yılının Şubat ayında Karaçi Nükleer Santrali’nde Çin tasarımı yeni bir reaktörün açılışını yapmasıdır. 2,7 milyar dolarlık birimin inşaatı, tesisi yenileme ve Pakistan’ın enerji güvenliğini güçlendirme projesinin bir parçası olarak Çin tarafından finanse edilmiştir.[vii]
CPEC’le açılan stratejik ortaklık kapısının her iki taraf için de uzun vadeli kazanımlar sağlayacağı öngörülebilir. Birçok avantajı beraberinde getiren ve kalkınma hedeflerini genişleten bir yapıda olan CPEC, Kuşak ve Yol Girişimi kadar Çin-Pakistan dostluğunun da kalbi niteliğindedir.
[i] “China-Pakistan Economic Corridor (CPEC)”, Byjus, https://byjus.com/free-ias-prep/china-pakistan-economic-corridor/, (Erişim Tarihi: 05.03.2023).
[ii] “Energy”, CPEC, https://cpec.gov.pk/energy, (Erişim Tarihi: 05.03.2023).
[iii] “Pakistan Gwadar Port”, DLCA, https://dlca.logcluster.org/display/public/DLCA/2.1.3+Pakistan+Gwadar+Port, (Erişim Tarihi: 05.03.2023).
[iv] “Sahiwal Coal Fired Power Plant, Pakistan”, Power Technology, https://www.power-technology.com/marketdata/sahiwal-coal-fired-power-plant-pakistan/, (Erişim Tarihi: 05.03.2023).
[v] “Who Benefits More From the China-Pakistan Economic Corridor: China or Pakistan?”, Scroll, https://scroll.in/article/1001928/who-benefits-more-from-the-china-pakistan-economic-corridor-pakistan-or-china, (Erişim Tarihi: 05.03.2023).
[vi] “Sharif in China: How Are China-Pakistan Ties?”, The Diplomat, https://thediplomat.com/2022/11/sharif-in-china-how-are-china-pakistan-ties/, (Erişim Tarihi: 05.03.2023).
[vii] “Have China and Pakistan Hit a Roadblock?”, Foreign Policy, https://foreignpolicy.com/2023/02/09/china-pakistan-cpec-infrastructure-economy/, (Erişim Tarihi: 05.03.2023).