Kuşak ve Yol Girişimi’nin 10. yıldönümünün kutlandığı günümüzde Çin, girişim kapsamındaki adımlarıyla yeni dengeler oluşturmaktadır. Suudi Arabistan’la bir süredir yakınlığını arttıran ve ikili ilişkilere ivme kazandıran Pekin, Riyad’la güçlü bir ortaklık yolundadır.
İki ülke, 29 Mart 2023 tarihinde Kuşak ve Yol Girişimi kapsamında petrokimya sektöründe büyük bir yeşil ve düşük karbonlu girişim başlatmıştır. Bu kapsamda Çin’in Liaoning Eyaleti’ne bağlı Panjin’de 12,2 milyar dolar değerinde ince kimyasallar ve hammadde projesi gündeme gelmiştir. Projenin günde 300.000 varil kapasiteli bir rafineri ve 1.6 milyon tonluk bir buhar kırıcıyı içereceği bilinmektedir. Ayrıca 32 set petrol işleme ve arıtma tesisi kurulması da planlanmaktadır. 2025 yılına kadar tamamlanması ve faaliyete geçmesi beklenen projenin işletmeye alındıktan sonra yıllık satış gelirinin 100 milyar yuanı geçeceği düşünülmektedir. [1]
Huajin Aramco Petrochemical Company tarafından geliştirilecek olan girişimde Suudi Aramco’nun %30, Norinco Group’un %51 ve Panjin Xincheng Industrial Group’un %19 hisseye sahip olduğu belirtilmiştir.[2] Aramco, yeni projeye günde 210.000 varil ham petrol tedarik edecektir. Suudi Aramco Rafineri, Kimyasallar ve Pazarlamadan Sorumlu Başkan Yardımcısı Mohammed Yahya Al-Qahtani de projenin önemini şu sözlerle vurgulamıştır:[3]
“Bu önemli proje, Çin’in artan akaryakıt ve kimyasal ürünler talebini destekleyecektir. Aynı zamanda petrokimyasallara yönelik küresel talebin giderek daha önemli bir itici gücü olan Çin’de ve genel olarak bölgede sürekli genişleme stratejimizde önemli bir kilometre taşını temsil etmektedir.”
Çin ile Suudi Arabistan arasındaki işbirliği, son dönemlerde petrokimya sektörü kapsamında gelişmektedir. Taraflar arasında Kuşak ve Yol Girişimi ile Suudi Vizyonu 2030 çerçevesinde gelişen uyumlu bir ilerleme sürecine tanık olunmaktadır. Bununla birlikte her ki aktör de yeni ekonomik bölgelerin teşvik edilmesinde önemli rol oynamaktadır.
Suudi Arabistan, işbirliği portföyünü genişletirken; Çin’in yerel petrokimya pazarındaki büyümeyle de ilgilenmektedir. Çinli üreticilerle geliştirilen ortak projeler, taraflar arasındaki yakınlaşmada etkili olmuştur. Böylece ilk proje olarak ithal Suudi ham petrolünü kullanan entegre bir petrokimya rafinerisi üzerinde anlaşma yapılmıştır.[4] 2008 yılında günde 280.000 varillik bir rafineri ve yılda 1,1 milyon ton etilen kompleksi işletmeye başlayan yatırım, bu konuda örnek teşkil etmektedir. 2018 yılında ise Aramco, Zheijang Eyalet Hükümeti’yle günde 800.000 varille Çin’in en büyük tek rafinerisini işleten Zheijan Petrokimya Şirketi’ne %9 yatırım yapmak için bir mutabakat zaptı imzalamıştır.[5]
Riyad ile Pekin arasındaki işbirliği, Çin’in küresel petrokimya endüstrisindeki pazar payının ciddi anlamda artmasını sağlamıştır. 2000’li yıllarda %10 civarında olan pazar payı, 2019 senesinde %35’e çıkmış; böylece Çin, dünyanın en büyük kimyasal üreticisi haline gelmiştir.[6]
İki ülke arasındaki ilişkilerin 2016 yılında kurulan ortaklıkla geliştiği bilinmektedir. Rusya-Ukrayna Savaşı’yla başlayan süreçten itibaren de münasebetlerin hızla geliştiği görülmektedir. 2022 yılının Aralık ayında düzenlenen Çin-Arap Zirvesi de Pekin ile Riyad arasındaki ilişkileri zirveye taşımıştır. Bahse konu olan zirve ve öncesinde Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’in düzenlediği ziyaret, taraflar arasındaki yakınlığı ve birbirlerine verdikleri ehemmiyeti gözler önüne sermiştir. Nitekim ziyarette stratejik ortaklık anlaşması imzalayan iki ülke, işbirliği girişimlerini sürdüreceklerinin işaretlerini de vermiştir.
İktisadi ve ticari bağlar noktasında da taraflar arasındaki münasebetlerin zirve noktasına ulaştığı söylenebilir. Mevcut durumda Pekin, Riyad’ın en büyük ticaret ortağı konumundadır. 2021 yılında ikili ticaret 87,3 milyar dolar olmuştur. Aynı zamanda Suudi Arabistan, Çin’in en büyük petrol tedarikçisidir.[7] Ancak diğer alanlarda da ortaklıklar ve müşterek çıkarlar söz konusudur. İran ile Suudi Arabistan arasında arabuluculuk yapan ve diplomatik ilişkilerin yeniden kurulmasını sağlayan rolüyle Pekin’in Riyad için büyük önem taşıdığı söylenebilir. Yalnızca enerji alanındaki işbirliğiyle değil; uluslararası politika adımlarıyla da taraflar arasında bir uyum ve denge kurulmaya çalışılmaktadır.
Suudi Arabistan ve Çin kurumsal ortaklık temelinde de işbirliğini güçlendirecek hamlelerde bulunmaktadır. Şanghay İşbirliği Örgütü ile yakın bağlar kuran Suudi Arabistan’da kabine 28 Mart 2023 tarihinde Riyad’a Şanghay İşbirliği Örgütü’nde (ŞİÖ) diyalog ortağı statüsü veren bir muhtırayı onaylamıştır.[8] İran’ın da tam üye olduğu ŞİÖ’nün gelecek dönemlerde genişlemesi ve Riyad’ın üyeliği konusunun da gündeme gelmesi olası senaryolar arasında değerlendirilebilir.
Riyad-Pekin ortaklığının gelişmesinin yanı sıra iki ülke arasındaki bağların güçlenmesi, bölgesel düzeyde de bir gerçekliğe işaret etmektedir. Bu anlamda Amerika Birleşik Devletleri’nin Körfez’deki etkisinin azaldığı ve Çin’in bölgesel nüfuzunun yoğunlaştığı söylenebilir. Ayrıca Çin’in tüm Ortadoğu’da güçlü ortaklıklara imza attığı düşünüldüğünde, oluşturduğu nüfuzun yalnızca Körfez’le sınırlı kalmadığı ve kalmayacağı öne sürülebilir. Dolayısıyla Çin’in bölgedeki varlığını sağlamlaştırdığı ifade edilebilir.
Neticede Çin-Suudi Arabistan ortaklığı, enerji temelli bir münasebet biçimi olarak gelişmekte; fakat bununla sınırla kalmamaktadır. Kurumsal mekanizmalara da taşınan işbirliğinin derinleşeceği ve farklı sektörlerde yoğunlaşacağı öngörülebilir. Nitekim Riyad’ın da Asya coğrafyasına olan ilgisi artmaktadır. Çeşitli ülkelerdeki yatırım fırsatlarını değerlendirmeye çalışan Suudi Arabistan’ın Asya’da çok daha etkin bir rol oynayacağı söylenebilir.
[1] “الصين والسعودية تنطلقان في تنفيذ مشروع تعاون ضخم منخفض الكربون في مجال البتروكيماويات”, CGTN, https://arabic.cgtn.com/news/2023-03-29/1640983485387894785/index.html, (Erişim Tarihi: 30.03.2023).
[2] “China and Saudi Arabia Kick Off Major Chemical Project Under BRI”, Global Times, https://www.globaltimes.cn/page/202303/1288250.shtml, (Erişim Tarihi: 30.03.2023).
[3] “أرامكو السعودية تتفق على بناء مجمع للبتروكيماويات في الصين”, Sky News, https://www.skynewsarabia.com/business/1608093-أرامكو-السعودية-تتفق-بناء-مجمع-للبتروكيماويات-الصين, (Erişim Tarihi: 30.03.2023).
[4] “كيف لاقتصاد الصين أن يؤثر على قطاع البتروكيماويات بالسعودية؟”, Maal, https://maaal.com/2023/02/كيف-لاقتصاد-الصين-أن-يؤثر-على-قطاع-البت/, (Erişim Tarihi: 30.03.2023).
[5] “Factbox: Saudi-China Energy, Trade and Investment Ties”, Reuters, https://www.reuters.com/world/saudi-china-energy-trade-investment-ties-2022-12-09/, (Erişim Tarihi: 30.03.2023).
[6] “كيف لاقتصاد الصين أن يؤثر على قطاع البتروكيماويات بالسعودية؟”, a.g.m.
[7] “Factbox: Saudi-China…”, a.g.m.
[8] “Saudi Arabia Takes Step to Join China-led Security Bloc, as Ties with Beijing Strengthen”, CNBC, https://www.cnbc.com/2023/03/29/saudi-arabia-takes-step-to-join-china-led-security-bloc-as-ties-with-beijing-strengthen.html, (Erişim Tarihi: 30.03.2023).