Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği (ASEAN) ve Çin, Asya-Pasifik bölgesinin en kritik jeopolitik aktörleri arasında yer almakta olup bu iki tarafın işbirliği bölgesel ve küresel dengeler üzerinde büyük etkiler yaratmaktadır. Özellikle ASEAN’ın stratejik konumu, Hint-Pasifik bölgesindeki deniz yollarına hakimiyeti ve büyüyen ekonomik gücü, Çin’in bu bölgedeki entegrasyon girişimlerini önemli kılmaktadır.
10 Ekim 2024 tarihinde düzenlenen 27. ASEAN-Çin Zirvesi’nde Çin Başbakanı Li Qiang’ın ASEAN entegrasyonunu ve stratejik bağımsızlığı destekleyeceğini vurgulaması, ASEAN-Çin ilişkilerinde yeni bir dönemin habercisi olarak değerlendirilebilir. Bu açıklamalar, iki tarafın ekonomik ve siyasi işbirliğini daha üst seviyelere taşımaya yönelik ortak bir vizyon ortaya koymaktadır.[i]
ASEAN ve Çin arasındaki ilişkilerin temeli, hem ekonomik büyüme hem de stratejik denge üzerine kuruludur. Çin, son yıllarda büyüyen ekonomisi ve dünya ticaretindeki merkezi konumuyla ASEAN’ın en büyük ticaret ortağı haline gelmiştir. ASEAN’ın 600 milyonu aşan nüfusu ve Çin’in 1,4 milyarlık devasa pazarı, taraflar arasındaki ekonomik işbirliğini cazip kılmaktadır. 2002 yılında imzalanan ASEAN-Çin Serbest Ticaret Anlaşması (ACFTA), her iki tarafın ekonomik entegrasyonunda kilit bir rol oynamış, 2014 ve 2015 yıllarında yapılan iyileştirmelerle ACFTA’nın güncellenmesi ve genişletilmesi sağlanmıştır.[ii]
Li Qiang’ın zirvede yaptığı açıklamada vurguladığı gibi, küresel ekonomik toparlanmanın yavaşlaması ve yetersiz küresel talep gibi sorunlar, ASEAN-Çin işbirliğini daha da kritik hale getirmektedir. İki taraf arasındaki işbirliği, sadece bölgesel büyümeyi desteklemekle kalmayacak, aynı zamanda küresel tedarik zincirlerinin sürdürülebilirliğine de katkı sağlayacaktır. Ayrıca dijital ekonomi ve yeşil kalkınma gibi gelişmekte olan sektörlerde işbirliğinin derinleşmesi, gelecekteki ekonomik büyüme potansiyelini artıracaktır.
27. ASEAN-Çin Zirvesi’nde duyurulan ACFTA 3.0 Yükseltme Müzakerelerinin başarılı sonuçları, iki taraf arasındaki ekonomik entegrasyonun derinleşmesi açısından önemli bir dönüm noktasıdır. ACFTA 3.0, mevcut serbest ticaret anlaşmasının modernleştirilmesini ve küresel ticaretin yeni dinamiklerine uygun hale getirilmesini amaçlamaktadır. Bu yükseltme, dijital ekonomi, yeşil ekonomi, tedarik zinciri bağlantısı ve küçük ve orta ölçekli işletmelere (KOBİ’ler) yönelik destek gibi yeni alanlarda işbirliğini teşvik etmektedir.
Bu hususta, ASEAN ve Çin arasındaki ekonomik işbirliği sadece ticaret ve yatırımla sınırlı kalmayıp dijital dönüşüm ve sürdürülebilir kalkınma gibi stratejik öneme sahip alanlara da yayılmaktadır. Çin, ASEAN’la birlikte bölgesel kalkınmanın itici gücü olmayı ve hiper ölçekli bir pazar oluşturarak Doğu Asya’da ekonomik entegrasyonu sağlamayı hedeflemektedir. ASEAN, Hint-Pasifik bölgesindeki stratejik konumu nedeniyle küresel jeopolitik dengelerde kritik bir role sahiptir. Güney Çin Denizi gibi önemli deniz ticaret yollarına ev sahipliği yapan ASEAN, Çin’in küresel stratejilerinde önemli bir aktör konumundadır. Çin, bölgede ekonomik nüfuzunu artırırken, ASEAN’la işbirliğini derinleştirerek bölgedeki stratejik bağımsızlığı desteklemektedir. Li Qiang’ın açıklamalarında vurguladığı gibi, Çin’in ASEAN’ın stratejik bağımsızlığını desteklemesi, Asya-Pasifik’teki büyük güç rekabetinin denge unsuru olarak ASEAN’ın rolünü güçlendirmektedir. Çin’in Asya-Pasifik’teki artan nüfuzu, ABD ve müttefikleri tarafından dikkatle izlenmektedir. Bölgesel entegrasyon projeleri, Çin’in ekonomik etkisini artırırken, ASEAN ülkelerinin stratejik manevra alanlarını genişletmektedir. Bu bağlamda ACFTA 3.0 gibi anlaşmalar, bölgesel ekonomileri güçlendirirken, ASEAN’ın küresel jeopolitik dengelerde daha bağımsız bir rol oynamasına katkı sağlamaktadır.
Alınan Kararlar:[iii]
ACFTA’nın geçmişi ve önemi alınan kararlarda özellikle vurgulanmış olup işbirliğinin ortak geleceği inşa konusundaki çerçevesi belirlenmiştir. Bu hususta 2002 yılında imzalanan ACFTA, hem ASEAN hem de Çin için tarihi bir adım niteliğindedir. ASEAN’ın bir dış partnerle imzaladığı ilk serbest ticaret anlaşması olması ve Çin’in ilk STA’sı olması, bu anlaşmanın stratejik önemini artırmaktadır. Bu işbirliği, ASEAN-Çin ekonomik ilişkilerini güçlendirmenin yanı sıra bölgenin küresel ticaretteki rolünü de pekiştirmiştir. Geçmişteki yükseltmelerin (2014-2015) başarıya ulaşması, tarafların bu işbirliğini sürekli geliştirme kararlılığını göstermektedir.
1. Covid-19 Sonrası Ekonomik Toparlanma ve Entegrasyon: Liderler, ACFTA 3.0’ı küresel ekonomik zorluklara bir çözüm olarak görmektedir. Bu kapsamda tedarik zincirlerinin sağlamlaştırılması ve ekonomik toparlanmayı hızlandırmaktadır. Covid-19 sonrası özellikle tedarik zincirlerinde yaşanan aksaklıklar, küresel ekonomiyi olumsuz etkilemiştir. Bu bağlamda tarafların dayanıklı tedarik zincirleri oluşturma hedefi, bölgenin ekonomik esnekliğini artırmayı amaçlamaktadır.
2. KOBİ’lerin Desteklenmesi: Küçük ve orta ölçekli işletmeler (KOBİ’ler), hem ASEAN hem de Çin ekonomileri için hayati bir rol oynamaktadır. ACFTA 3.0, KOBİ’lere sürdürülebilir destek sağlamayı hedefleyerek bu işletmelerin dijital ticarete entegrasyonunu ve yeni fırsatlar yaratılmasını amaçlamaktadır. Bu, KOBİ’lerin büyümesi ve bölgesel ekonomiye daha fazla katkı sağlaması açısından önemli bir adımdır.
3. Dijital ve Yeşil Ekonomi Odaklı Yeni Alanlar: ACFTA 3.0, dijital ekonomi ve yeşil ekonomi gibi yeni işbirliği alanlarına odaklanmaktadır. Dijital dönüşümün hız kazanması, ticaretin dijitalleşmesini gerektirirken, yeşil ekonomi ise çevresel sürdürülebilirliği artırmayı amaçlamaktadır. Bu iki alan, gelecekte hem ASEAN hem de Çin’in bölgesel ve küresel ticarette rekabet gücünü artıracaktır.
4. Tedarik Zinciri Bağlantılarının Güçlendirilmesi: Bölgedeki tedarik zinciri bağlantılarının güçlendirilmesi, ASEAN ve Çin’in küresel ticaret sistemine daha entegre olmasını sağlayacaktır. Küresel ekonomik belirsizliklere karşı daha dayanıklı bir yapı oluşturulması, hem bölgesel hem de küresel ticaret ağlarının sürdürülebilirliğini güvence altına almayı amaçlamaktadır.
5. Standartlar, Teknik Düzenlemeler ve Uygunluk Değerlendirme Prosedürleri: Standartlar ve teknik düzenlemeler gibi alanlarda taahhütlerin derinleştirilmesi, ASEAN ve Çin arasındaki ticarette kalite standartlarının iyileştirilmesine yol açacaktır. Uygunluk değerlendirme prosedürlerinin geliştirilmesi ise ticaret süreçlerini hızlandırarak iş dünyasının operasyonel maliyetlerini düşürecektir.
6. ACFTA 3.0 Protokolü’nün İmzalanması ve Uygulanması: Anlaşmanın gerçek faydalarının elde edilmesi için ACFTA 3.0 Yükseltme Protokolü’nün erken imzalanması ve zamanında uygulanması kritik olarak vurgulanmaktadır. Bu, tarafların ortak ekonomik hedeflerini gerçekleştirmede gösterdikleri kararlılığın bir ifadesidir. 2025 yılı hedefi, bu sürecin hızlandırılması gerektiğini göstermektedir.
ASEAN ve Çin arasındaki işbirliğinin derinleşmesi, Asya-Pasifik bölgesinde sadece ekonomik ilişkilerin gelişmesini değil, aynı zamanda jeopolitik dengelerin de yeniden şekillenmesini beraberinde getirecektir. ACFTA 3.0 anlaşması, iki taraf arasındaki ticaret ve yatırımın güçlenmesini sağlarken, dijital ve yeşil ekonomi gibi yeni işbirliği alanlarının devreye girmesi, bu ilişkiyi geleceğe taşıyacak kilit unsurlar arasında yer almaktadır. Bu derinleşme, bölgedeki ekonomik entegrasyonu pekiştirerek Çin’in Asya’daki nüfuzunu artırmasına ve ASEAN ülkelerinin küresel ticaret sistemine daha güçlü bir şekilde entegre olmasına olanak tanıyacaktır.
Jeopolitik açıdan bakıldığında ASEAN ve Çin işbirliğinin daha da güçlenmesi, ABD ve müttefiklerinin Asya-Pasifik’teki etkisine karşı alternatif bir güç merkezi oluşturma potansiyeline sahiptir. Çin’in ASEAN’ın stratejik bağımsızlığını destekleme taahhüdü, ASEAN ülkelerine bölgedeki büyük güç rekabetinde daha fazla manevra alanı kazandıracaktır. Bu stratejik bağımsızlık, ASEAN’ın ABD-Çin rekabetinde denge unsuru olarak hareket etmesine ve kendi çıkarlarını daha etkin bir şekilde savunmasına yardımcı olabilir.
ACFTA 3.0 ve ASEAN-Çin ilişkilerindeki bu derinleşme, bölgesel entegrasyon projelerinin hız kazanmasıyla tedarik zincirlerinin güçlenmesini, bölgedeki KOBİ’lerin küresel pazarlara daha hızlı erişim sağlamasını ve dijital dönüşümüyle sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşılmasını mümkün kılacaktır. Ekonomik işbirliğinin bu yeni aşaması, Asya-Pasifik bölgesinde ekonomik ve siyasi istikrarı artırırken, ASEAN’ın küresel arenada daha bağımsız bir güç olarak konumlanmasına olanak sağlayacaktır.
Sonuç olarak ASEAN ve Çin arasındaki derinleşen ekonomik ve stratejik işbirliği, Asya-Pasifik’te yeni bir güç dengesi yaratma potansiyeline sahiptir. Bu süreç, bölgedeki istikrarın sağlanmasına ve ASEAN’ın küresel jeopolitik arenada daha güçlü bir aktör olarak rol almasına katkıda bulunacaktır. ACFTA 3.0, sadece bölgesel ekonomik büyümeyi hızlandırmakla kalmayacak aynı zamanda ASEAN’ın büyük güçler arasındaki rekabetin ötesine geçerek bağımsız bir stratejik rota izlemesine de imkan tanıyacaktır.
Yazar: Zeynep Çağla ERİN
[i] “China ready to work with ASEAN countries to elevate comprehensive strategic partnership to higher level”, Xinhua, https://english.news.cn/20241010/0d0c0d605f0c4411b84c0a4b24521264/c.html, (Erişim Tarihi: 11.10.2024).
[ii] Aynı yer.
[iii] “Joint Statement on The Substantial Conclusion of The ASEAN-China Free Trade Area (ACFTA) 3.0 Upgrade Negotiations”, ASEAN,https://asean.org/joint-statement-on-the-substantial-conclusion-of-the-asean-china-free-trade-area-acfta-3-0-upgrade-negotiations/, (Erişim Tarihi: 11.10.2024).