Çin-Afrika İşbirliği Forumu (FOCAC), Çin-Afrika ilişkilerini teşvik eden kapsamlı bir platformdur. 2000 yılında Madagaskar Dışişleri Bakanı Lila Ratsifandrihamanana’nın önerisi üzerine kurulan forum, Çin ve Afrika arasında kolektif diyalog ve pratik işbirliğini kolaylaştırmayı amaçlamıştır. Günümüzde FOCAC, tek bir kalkınma parametresinin ötesinde bir boyut kazanmış ve Çin’in Küresel Güney ülkelerine yönelik stratejisinin önemli bir bileşeni haline gelmiştir. 2013 yılında Kuşak ve Yol Girişimi’ni (KYG) başlatmasıyla birlikte Çin, Afrika’nın altyapı inşasına doğrudan katkıda bulunmadaki rolünü ileriye taşımıştır.
9. FOCAC 2024 Pekin Zirvesi, 4 Eylül 2024 Çarşamba günü Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’in önderliğinde Afrikalı ve uluslararası konukların katılımıyla gerçekleştirilmiştir. “Modernleşmeyi İlerletmek ve Ortak Bir Geleceğe Sahip Üst Düzey Çin-Afrika Topluluğu İnşa Etmek için El Ele” temalı zirve, iki medeniyetten liderlerin Çin-Afrika işbirliğinin mevcut durumu ve beklentileri hakkında fikir alışverişinde bulunmaları için bir politika izleme olanağı sağlamıştır.[i]
KYG’nin de Çin-Afrika ilişkilerinin gelişmesinde önemli bir rolü vardır. Bu girişim sayesinde Afrika’nın sanayileşme ve altyapı faaliyetlerinde ciddi gelişmeler kaydedilmiştir. Örneğin Afrika, KYG ve FOCAC kapsamında tamamlanan 100.000 kilometreden fazla karayolu, 10.000 kilometre demiryolu, 1.000 köprü ve yaklaşık 100 limandan faydalanabilmektedir. Bu projeler, Afrika’nın kalkınmasında bir dayanak noktası ve öncü bir rol üstlenmesini sağlamıştır.[ii]
50’den fazla FOCAC üyesinin devlet başkanları, hükümet liderleri ve temsilcilerinin yanı sıra Afrika Birliği Komisyonu Başkanı, Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri ve çok sayıda uluslararası örgüt başkanı Pekin’de bir araya gelmiştir. Zirve, Çin’in son yıllarda ev sahipliği yaptığı diplomatik etkinliklerin ölçeği ve katılan liderlerin sayısı açısından yeni bir rekor olmakla kalmamış, aynı zamanda Çin-Afrika ilişkileri ve “Küresel Güney” ülkeleri arasındaki etkileşimlerin tarihinde de önemli bir dönüm noktası olmuştur.[iii]
“Küresel Güney” terimi, coğrafi konumlarından ziyade uluslararası ekonomik ve siyasi koşulları ifade etmektedir. Güney ülkeleri, Çin’in çok kutuplu alternatif dünya düzeni için önemlidir. Çünkü Çin’in müdahale etmeme, egemenlik ve Güney-Güney işbirliğini teşvik etme konusundaki çıkarlarını paylaşan birçok devleti kapsamaktadır. Çin, bu bölgeleri gelecekteki büyük potansiyel ekonomik büyüme ve işbirliği alanları olarak görmektedir.[iv]
Çin, bu bölgelerle FOCAC, Çin-Arap Ülkeleri İşbirliği Forumu (CASCF), Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ), BRICS gibi platformlarla çok taraflı ekonomik, siyasi ve güvenlik ilişkilerini koordine mekanizmaları kurmuştur. Batı Bloğu karşısında gelişmekte olan veya az gelişmiş ülkelerden oluşan Küresel Güney, gelişen ve değişen dünya düzeninde önemli bir yer edinmesini sağlayacak dünya nüfusunun büyük bölümüne ve Asya ve Latin Amerika dahil olmak üzere küresel işbirliklerine sahiptir.
Çin’in Küresel Güney ülkelerinin kalkınmasında işbirliği planı üç alana odaklanmaktadır: kalkınma, güvenlik ve küresel yönetişim sisteminde değişimler. Bunlar, 2023 yılında Şi Cinping tarafından ilan edilen ve Çin tarafından uluslararası düzeni değiştirmenin temeli olarak tanıtılan Küresel Kalkınma Girişimi (GDI) ve Küresel Güvenlik Girişimi’nde (GSI) belirtilmiştir.[v] Bu noktada Çin, Küresel Güney ülkeleri ile AB ve ABD’ye karşı ortak çıkarları doğrultusunda işbirliğini önermektedir. Ayrıca bu ülkeler açısından Çin’le olan ortaklık, ABD hegemonyasına karşı çok kutupluluğun gelişmesinde ve uluslararasında söz hakkına sahip olmada önemli kazançlar getirecektir. Dahası Afrika Kıtası’nın zengin yer altı kaynaklarına sahip olması, küresel aktörlerin odağında önemli yer edinmektedir. Çin, bu noktada ülkelerin iç işlerine karışmama politikasını izleyerek hem ticari işbirliklerinin varlığını artırmış hem de bu işbirlikleriyle Batılı ülkelerle olan küresel rekabetinde bir alternatif geliştirmiştir. FOCAC sayesinde ise Afrika-Çin ilişkileri yeni dinamikler kazanmıştır.
Çin Başbakan Yardımcısı Ding Xuexiang, FOCAC Zirvesi için Pekin’de bulunan BM Genel Sekreteri Antonio Guterres’le bir araya gelmiş ve Ding, ülkesinin BM’yle işbirliğini daha da derinleştireceğini, çok taraflılığı uygulayacağını, dünya barışı ve kalkınmasını ortaklaşa ilerleteceğini ve insanlık için ortak bir geleceğe sahip bir toplumun inşasını teşvik edeceğini belirtmiştir. Bu üç girişimin BM’nin amaç ve ilkeleriyle son derece uyumlu olduğunu belirten Guterres, BM’nin adil ve eşitlikçi küresel yönetişim için Çin’le daha güçlü bir işbirliği beklediğini söylemiştir.[vi]
Şi ise BM’nin, KYG’nin ortaklaşa inşasında önemli bir rolü olduğundan bahsetmiştir. KYG’nin yüksek kaliteli gelişimini teşvik etmek ve küresel barış ve kalkınmaya katkıda bulunmak için BM kuruluşlarıyla yakın bir şekilde çalışmaya hazır olduğunu, BM ve BM Genel Sekreteri Antonio Guterres’in çalışmalarını desteklediğini ve çok kutuplu bir dünya inşa etmek, küresel yönetimi daha adil hale getirmek için BM’yle işbirliğini geliştirmeye kararlı olduğunu belirtmiştir. Bunun üzerine Guterres, KYG’nin gelişmekte olan ülkelerin sürdürülebilir kalkınmaya ulaşmalarına yardımcı olmak için önemli ve etkili bir yol sunduğunu, Güney-Güney işbirliğine iyi bir örnek teşkil ettiğini söylemiştir.[vii]
Sonuç olarak ticaret ve kalkınma kapasitesini artırmanın yanı sıra sağlık hizmetleri gibi çeşitli alanlarda işbirliğini geliştirmeyi amaçlayan 2024 FOCAC Zirvesi, KYG kapsamında da oldukça önemli olup Çin’in Küresel Güney’le olan ilişkilerine yeni bir boyut kazandırmıştır. Böylece Çin’in KYG ve Çin-Afrika işbirliği aracılığıyla Kıta ülkeleriyle altyapı ve yatırım ortaklığına istikrarlı bir şekilde devam edeceği söylenebilir. Ayrıca BM Genel Sekreteri’nin de yer aldığı ve çok sayıda liderin bulunduğu Zirve, Çin’in BM şartıyla da uyumlu bölgesel ve küresel istikrarın korunması yönündeki ilkelerinin altını çizmiştir. Böylece Zirve kapsamında Çin ve Afrika, gelişmekte olan ülkelerin kalkınma alanını ve ortak çıkarlarını savunmak için birlikte çalışmış, değişen dünya düzeni doğrultusunda önemli adımlar atmıştır. Çin’in benimsediği ilkeler doğrultusunda ise FOCAC Zirvesi, uzun vadede ekonomik ve siyasi ortaklığı hedefleyen, karşılıklı yarar sağlamanın bir yansıması olmuştur.
Yazar: Berra KIZILYAZI
[i] “Continent now reclaim its rightful place” China Daily, https://www.chinadaily.com.cn/a/202409/05/WS66d90ad5a3108f29c1fca3e1.html, (Erişim Tarihi: 05.09.2024).
[ii] Aynı Yer.
[iii] “China-Africa community with a shared future sets a stellar example fort he world: Global Times Editorial” Global Times, https://www.globaltimes.cn/page/202409/1319265.shtml, (Erişim Tarihi: 05.09.2024).
[iv] “China’s Rise in the Global South” The Diplomat, https://thediplomat.com/2024/06/chinas-rise-in-the-global-south/, (Erişim Tarihi: 05.09.2024).
[v] “China Embracing a Global South Strategy” PISM, https://pism.pl/publications/china-embracing-a-global-south-strategy, (Erişim Tarihi: 05.09.2024).
[vi] “FOCAC Chinese vise premier meets UN chief” Xinhua News, https://english.news.cn/20240904/cca2c18dd7bb42f6b4bb1dbdd8f74ba1/c.html, (Erişim Tarihi: 05.09.2024).
[vii] “Xi Jinping Meets with United Nations Secretary-General Antonio Guterres” Ministery of Foreign Affairs The People’s Republic of China, https://www.mfa.gov.cn/mfa_eng/xw/zyxw/202405/t20240530_11332362.html, (Erişim Tarihi: 05.09.2024).