4-6 Eylül 2024 tarihlerinde Pekin’de düzenlenen Çin-Afrika İşbirliği Forumu (FOCAC) Zirvesi, Çin ve Afrika arasındaki stratejik işbirliğinin derinleşmesine yönelik önemli bir platform olmuştur. Dördüncü kez zirve formatında düzenlenen bu toplantı, “Modernleşmeyi İlerletmek ve Yüksek Düzeyli Çin-Afrika Ortak Gelecek Topluluğu İnşa Etmek” teması etrafında şekillenmiştir.[i] Zirve kapsamında üst düzey toplantılar, karşılama resepsiyonu, kültürel performanslar ve Çinli ve Afrikalı liderler arasında ikili görüşmeler gibi çeşitli etkinlikler düzenlenmiştir. Şi Cinping, Çin-Afrika ilişkilerinin tarihsel olarak en güçlü düzeyde olduğunu belirterek Çin’in resmi diplomatik ilişkilerinin bulunduğu tüm Afrika ülkeleriyle olan ikili ilişkilerini “stratejik işbirliği” seviyesine yükseltmeyi hedeflediğini vurgulamıştır.[ii]
Güney Afrika Cumhurbaşkanı Cyril Ramaphosa, Kenya Cumhurbaşkanı William Ruto ve Nijerya Cumhurbaşkanı Bola Tinubu gibi liderler, Pekin’in uzun süredir en önemli diplomatik etkinliği olarak görülen üç günlük foruma katılmak amacıyla Çin’in başkentinde bir araya gelmişlerdir.[iii] Güney Afrika, Kenya ve Nijerya, Afrika kıtasının en güçlü ekonomik ve siyasi aktörleri arasında yer almaktadır. Dolayısıyla bu liderlerin bir araya gelmesi, Çin’in Afrika politikalarında bu ülkelerin stratejik bir rol oynadığını ve çok boyutlu işbirliğinin geliştirilmesine yönelik kapsamlı bir vizyonu benimsediğini ortaya koymaktadır.
Açılış töreninin ardından delegeler, Çin devlet medyasının açıklamalarına göre, “yeni bir çağda ortak bir gelecek inşa etme” temalı Pekin Bildirgesi’ni ve 2025-2027 dönemi için Pekin Eylem Planı’nı onaylamışlardır. Şi Cinping, ayrıca Çin ve Afrika arasında kara ve deniz yoluyla birbirine bağlı bir ağın kurulması ve bu sürecin koordineli kalkınma çerçevesinde ilerlemesi gerektiği çağrısında bulunmuştur.[iv]
Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, 5 Eylül 2024 tarihinde yaptığı açıklamada, ülkesinin Afrika’yla olan ilişkilerinin tarihsel olarak en güçlü seviyede olduğunu belirterek önümüzdeki üç yıl boyunca Afrika kıtasına 50 milyar dolar mali yardım sağlama ve aynı zamanda askeri destek sunma taahhüdünde bulunmuştur.[v] Bunun yanı sıra Afrika’da en az 1 milyon iş yaratma ve güvenlik, sanayi, tarım, altyapı, ticaret ve yatırım gibi temel alanlarda Afrika’yla işbirliğini derinleştirme taahhüdünde bulunmuştur. Bu taahhüt, iki taraf arasında sürdürülebilir kalkınmayı teşvik etmek ve karşılıklı faydaya dayalı projeleri hayata geçirmek amacı taşımaktadır.
Şi Cinping’in Afrika ülkelerine 280 milyon dolarlık verdiği yardım sözlerinin yarısı askeri destek, diğer yarısı ise gıda yardımı olarak planlanmıştır. Şi, 140 milyon dolarlık askeri yardıma ek olarak 6.000 askeri personel ile 1.000 kolluk kuvveti mensubunun eğitimine yönelik destek sağlama ve “Küresel Güvenlik İnisiyatifi” kapsamında Afrika’yla işbirliği yapma taahhüdünde bulunmuştur.[vi] Bu adım, Pekin’in Afrika’ya olan bağlılığını sürdüreceğine dair güçlü bir gösterge niteliğindedir. Özellikle, Çin’in üç yılda bir düzenlenen Çin-Afrika İşbirliği Forumu’nda Afrika’ya yönelik olarak taahhüt ettiği 140 milyon dolarlık askeri yardımın bu alandaki en büyük katkı olarak öne çıkması, Pekin’in Afrika’daki ortaklarıyla ilişkilerinde güvenlik konusunun giderek daha fazla önem kazandığını göstermektedir. Bilindiği üzere Çin, Afrika’da birçok büyük altyapı ve kalkınma projesi yürütmektedir. Bu projelerin sürdürülebilmesi güvenlik açısından kritik bir önem taşımaktadır. Pekin, Afrika’daki yatırımlarını korumak ve bölgedeki istikrarı sağlamak amacıyla askeri yardımlarla bu süreçleri desteklemektedir.
2021 yılında Senegal’in Dakar şehrinde gerçekleştirilen Çin-Afrika Zirvesi’nde Çin, en az 10 milyar dolarlık bir yatırım ve benzer miktarda bir kredi hattı oluşturma taahhüdünde bulunmuştur.[vii] Bu yıl ise mali yardımların Çin yuanı üzerinden gerçekleştirileceği belirtilmiştir. Bu gelişme, Çin’in yuanın küresel dolaşımını ve uluslararası ticaretteki kullanımını teşvik etmeye yönelik stratejik bir adım olarak değerlendirilmektedir.[viii]
Çin, 2000 yılında Çin-Afrika İşbirliği Forumu’nun kurulmasından bu yana Afrika kıtasında önemli bir güç olarak konumlanmıştır. Afrika, sahip olduğu kritik mineraller ve değerli hammaddeler açısından Çin’in endüstriyel üretimi için büyük stratejik önem taşımaktadır. Çinli şirketler, ülkenin endüstriyel büyümesi için gerekli olan doğal kaynaklara erişimi sağlamak amacıyla madencilik sektörüne önemli yatırımlar yapmıştır. Özellikle Çin’in sanayi üretimi için hayati öneme sahip madenler ve doğal kaynakların çıkarılması, Çin’in Afrika’daki ekonomik stratejisinin merkezinde yer almaktadır. Buna ek olarak Çin’in kalkınma bankaları, Şi’nin Kuşak ve Yol Girişimi kapsamında Afrika’da demiryolları, yollar ve diğer altyapı projelerine yönelik önemli kredi destekleri sağlamıştır. Bu yatırımlar, Afrika’nın kalkınmasına katkı sunarken aynı zamanda Çin’in kıtadaki ekonomik ve stratejik etkisini artırmaktadır.
Güney Afrika Cumhurbaşkanı Cyril Ramaphosa, Çin’in Afrika’yla olan “dayanışmasını” övgüyle karşılayarak dünya çapındaki önemli sorunlara dikkat çekmiştir. Bu sorunlar arasında çatışmalar, iklim değişikliğinin etkileri ve “kritik mineraller üzerindeki küresel rekabet” yer almaktadır. Ramaphosa’ya göre bu durum, jeopolitik gerilimleri daha da artırmaktadır.
ABD ve Avrupa’nın Afrika’ya yönelik ilgisinin artması, kıtanın doğal kaynaklarına yönelik rekabeti daha da şiddetlendirmiştir. Çin’in Afrika’daki yatırımları ve varlığı ise Batı’nın bu bölgedeki nüfuzuna karşı önemli bir denge unsuru haline gelmiştir. Özellikle kritik minerallere erişim, Çin’in teknoloji ve enerji sektörlerine katkıda bulunarak küresel tedarik zincirlerinde avantaj elde etmesine olanak tanımaktadır. Bu doğrultuda FOCAC gibi platformlar, Çin’in Afrika ile hem ekonomik hem de siyasi ilişkilerini derinleştirerek Batı’nın etkisine karşı bir karşı hamle olarak görülebilir.
Şi Cinping, forumdaki konuşmasında Pekin’in Afrika ile ortak bir siyasi çizgi geliştirme hedefini vurgulamış ve Çin’in, ABD’nin önerdiği küresel düzene karşı bir alternatif sunduğu vizyonla uyumlu olan “ortak gelecek” anlayışını dile getirmiştir. Ayrıca Şi Cinping, Batı’nın tarihsel modernleşme süreci boyunca gelişmekte olan ülkelerin karşılaştığı “derin acılara” da dikkat çekmiştir.
Sonuç olarak ABD ile Çin arasındaki büyük güç rekabetinin giderek artması, Çin’i diplomatik stratejilerinde Küresel Güney’e daha fazla yönelmeye zorlamaktadır. Bu bağlamda Çin’in Afrika’yla olan ilişkileri, bu küresel rekabette hayati bir öneme sahip hale gelmiştir. Afrika, Küresel Güney’in önemli bir bölümünü oluşturarak Çin’in ABD’nin etkisini dengelemek amacıyla sürdürdüğü diplomatik hamlelerinde kritik bir rol oynamaktadır. Bu nedenle Afrika ülkelerinin jeopolitik tercihlerinin Çin’in stratejik çıkarları açısından önemli sonuçları vardır. Afrika kıtasındaki liderlerle işbirliğini daha da derinleştirmeyi amaçlayan Çin için bu forum, diplomatik, ekonomik ve güvenlik alanlarında ortaklıkların güçlendirilmesi açısından önemli bir platform oluşturmaktadır. Bu tür uluslararası toplantılar, Çin’in yumuşak gücünü pekiştirmesinin yanı sıra küresel siyasette daha geniş bir etki alanı yaratma stratejisinin temel bileşenlerinden biri olarak değerlendirilebilir.
Yazar: Ezgi KÖKLEN
[i] “Joining Hands to Advance Modernization and Build a Community with a shared Future”, Ministry of Foreign Affairs The People’s Republic of China, https://www.fmprc.gov.cn/eng/xw/zyxw/202409/t20240905_11485607.html, (Erişim Tarihi: 06.09.2024).
[ii] “China-Africa ties ‘best in history’ claims Xi as Beijing pushes back on Western debt trap criticism”, CNN, https://www.cnn.com/2024/09/05/china/china-africa-forum-xi-speech-aid-pledge-intl-hnk/index.html, (Erişim Tarihi: 06.09.2024).
[iii] Aynı yer.
[iv] “China offers Africa $51 billion in fresh funding, promises a million jobs”, Reuters, https://www.reuters.com/world/china-deepen-industrial-agricultural-trade-investment-ties-with-africa-2024-09-05/, (Erişim Tarihi: 06.09.2024).
[v] “China-Africa ties ‘best in history’ claims Xi as Beijing pushes back on Western debt trap criticism”, CNN, https://www.cnn.com/2024/09/05/china/china-africa-forum-xi-speech-aid-pledge-intl-hnk/index.html, (Erişim Tarihi: 06.09.2024).
[vi] “China-Africa ties ‘best in history’ claims Xi as Beijing pushes back on Western debt trap criticism”, CNN, https://www.cnn.com/2024/09/05/china/china-africa-forum-xi-speech-aid-pledge-intl-hnk/index.html, (Erişim Tarihi: 06.09.2024).
[vii] Aynı yer.
[viii] Aynı yer.