Çin, 2013 yılında başlattığı Kuşak ve Yol Girişimi projeleri bütün kıtalarda ekonomik ve stratejik etkinliğini arttırmaktadır. Tarihi İpek Yolu’nu yeniden canlandırmak maksadıyla yola çıkan Pekin, Batı’ya uzanan ekonomik koridorlarda çeşitli zorluklarla karşılaşabilmektedir. Bunlar temel olarak Afganistan ve Myanmar’daki istikrarsızlık, Pakistan’daki terör sorunları ve Hindistan’la yaşana siyasi kavgalardır. Bu zorluklar nedeniyle Çin, ekonomik koridorların güvenliğini garanti altına alacak alternatif projelere yönelmiştir. Çin-Myanmar Ekonomi Koridoru (ÇMEK) da bu projelerden biridir.
Bu proje doğrultusunda Çin, Myanmar’ın Kyaukpyu Limanı’na yatırım yapmakta ve böylece Bengal Körfezi’ne açılmaktadır. Bu koridor sayesinde Pekin, Keşmir Sorunu bağlamında Hindistan’la yaşadığı anlaşmazlıklar sebebiyle çıkmaza giren Bangladeş-Çin-Hindistan-Myanmar Ekonomi Koridoru’na alternatif yaratmıştır. Çin’in Myanmar’da karşılaştığı en büyük zorluk ise 2021 yılındaki 1 Şubat askeri darbesinden sonra ülkenin iç savaşa doğru sürüklenmesidir. Rakhine (Arakan), Kaçin ve Şan Eyaletlerinde yaşanan çatışmalar, Çin’in Myanmar’daki ekonomik yatırımlarını olumsuz etkileme kapasitesine sahiptir.
Myanmar’ın Stratejik Önemi
Hindiçin Yarımadası’nın batı kıyısında yer alan Myanmar, Güney Asya ile Güneydoğu Asya arasında köprü vazifesi görmektedir. Bengal Körfezi ve Andaman Denizi’ne kıyısı bulunan Myanmar, Çin’in Hint Okyanusu’na açılan kapısı konumundadır. Ayrıca Myanmar, Çin’in Hindiçin Yarımadası’na açılan ekonomik koridorunun batı ayağını oluşturmaktadır. Yani Çin, sadece Myanmar’ın Bengal Körfezi’ndeki Kyaukpyu Limanı’na yatırım yapmakla kalmamakta; aynı zamanda Tayland’a doğru uzanan bir kara koridoru da inşa etmektedir.
Bahsi geçen kara koridoru, Çin’in Kunming kentinden çıkarak Myanmar’ın orta kesiminde yer alan ve dolayısıyla ulaştırma ağlarının merkezinde bulunan Mandalay’a ve oradan Andaman sahilindeki Yangon’a ve devamında Tayland’ın başkenti Bangkok’a kadar uzanmaktadır. Çin-Myanmar Ekonomi Koridoru ise Kunming’den Mandalay’a ve oradan Bengal Denizi kıyısındaki Kyaukpyu Limanı’na varmaktadır.
Çin’in Myanmar’daki Rolü
Çin, Myanmar’ın güvenlik ve barış sürecinde kilit bir rol oynamaktadır. Nitekim sınırdaki silahlı etnik gruplar ile Myanmar Ordusu arasında yaşanan çatışmalar, on binlerce mültecinin Çin’e sığınmasına yol açmakta ve zaman zaman bu çatışmalar, Çin’e de sıçramaktadır. Bu sebeple Pekin, 2013 yılında Myanmar’ın barış görüşmelerinde arabulucu ve resmi gözlemci olarak görev yapmıştır.
Özellikle de 2015 yılında Myanmar’ın Şan Eyaleti’ndeki Çin kökenli etnik Kokang isyancılarının Myanmar Ordusu’na yönelik saldırılarını yoğunlaştırmasından sonra Çinli yetkililer sınır kontrollerini artırmış ve savaşın daha fazla şiddetlenmesini önlemek için tüm taraflara çağrıda bulunmuştur.
Çin, Myanmar Hükümeti’yle etnik gruplar arasındaki barış görüşmelerinde kolaylaştırıcı bir rol üstlenmeyi sürdürmektedir. Bu sayede Çin, Yunnan Eyaleti’nden Myanmar’ın Kyaukpyu kentine uzanan enerji ve ulaştırma koridorlarını ve serbest ticaret bölgesindeki yatımlarını güvence altına almayı hedeflemektedir.
Çin-Myanmar Ekonomik Koridoru
2017 yılının Kasım ayında Çin-Myanmar Ekonomik Koridoru’nun temelini oluşturan Kyaukpyu-Kunming Demiryolu’nun inşası kararlaştırılmış ve Eylül 2018 tarihinde “temel altyapı” konularını ilgilendiren bir mutabakat zaptı imzalanmıştır.[i]
1.700 km uzunluğundaki ÇMEK, Çin’in Kunming kentinden Mandalay’a, daha sonra güneyde Yangon’a ve batıda Rakhine Eyaleti’ndeki Kyaukpyu Serbest Ekonomik Bölgesi’ne (KSEB) kadar uzanmaktadır. Çin, söz konusu projede en fazla Kyaukphyu derin deniz limanının inşasına önem vermektedir. Liman projesi tamamlandıktan sonra endüstriyel bölgenin inşasına başlanması planlanmaktadır.[ii]
Çin’in liman projesine önem vermesinin sebebi, Myanmar’ı uluslararası deniz ticaretinde stratejik bir üssüne dönüştürmek istemesidir. Zira Çin’in deniz ticaretinin %80’i Malakka Boğazı’ndan gerçekleşmektedir. Dolayısıyla Çin, özellikle Ortadoğu’dan gelen petrol tankerlerinin Kyaukpyu Limanı’na yanaşabilmesi bakımından derin deniz limanının inşasına önem vermektedir.
Kyaukpyu’daki petrol terminalinin derin deniz limanına dönüştürülmesi, onu yalnızca petrol ve doğalgaz için bir merkez yapmayacak, aynı zamanda konteyner ve kuru yük gemileri için de önemli bir liman haline getirecektir. Söz konusu mallar ise Kyaukpyu-Kunming Demiryolu Hattı üzerinden Çin’e ulaştırılacaktır.
Yukarıda anlatılanlardan da anlaşılacağı üzere Çin, deniz ticaretindeki engelleri ortadan kaldırmak amacıyla farklı deniz ve okyanuslarda yeni limanlar inşa etmeye çalışmaktadır. Bu anlamda Kyaukpyu’daki derin deniz limanı, boru hatları, demiryolu ve sanayi parkı projeleri, Çin’in Avrupa ve Afrika’ya uzanan mavi ekonomik koridorunda kritik bir rol üstlenmektedir. Bu da dünya genelinde ticaretin önündeki engelleri kaldıracak mühim bir girişim olarak yorumlanabilir.
Çin, ÇMEK kapsamında Myanmar’la anlaştığı başlıca projeler şunlardır: Kyaukpyu Özel Ekonomik Bölgesi, Kaçin ve Şan Eyaletlerindeki Myitkyina, Muse ve Kanpiketi Sınır Ticaret Bölgeleri; Singapur’un iki katı büyüklüğünde bir alanı kapsayacak olan Yangon yakınlarında yeni bir şehir ve Muse-Mandalay Demiryolu Hattı.[iii]
Sonuç olarak Kuşak ve Yol Girişimi kapsamında Sri Lanka’daki Kolombo ve Hambantota limanlarını geliştirmeye çalışan Çin, Hint Okyanusu’nda yeni lojistik üsleri elde etmek için Myanmar’a yönelmiştir. Bu bağlamda ÇMEK, Kuşak ve Yol Girişimi kapsamında Çinli şirketlerin en fazla yatırım yaptığı ekonomik koridorlardan biri haline gelmektedir.
[i] Felix Sternagel, “On the Road to Kyaukphyu-Issues and Debates around a Myanmar Special Economic Zone”, Heinrich Böll Stiftung, Ekim 2018, s. 5.
[ii] Gregory B. Poling, “Kyaukpyu-Connecting China to the Indian Ocean”, China’s Maritime Silk Road, The Center for Strategic and International Studies (CSIS), Mart 2018, s. 4.
[iii] “Full Steam Ahead For China-Myanmar High-Speed Railway”, Asia Times, https://www.asiatimes.com/2019/02/article/full-speed-ahead-for-china-myanmar-high-speed-railway/, (Erişim Tarihi: 06.03.2023).